«Η Μόσχα αντεπιτίθεται»
(Ήττα των γερμανικών στρατευμάτων κοντά στη Μόσχα)
- Razgrom nemetskikh voysk pod Moskvoy / Λεονίντ Βαρλάμοφ – Ίλιο Κοπάλιν
Στο πλαίσιο του αφιερώματος του «STUDIO New Star Art Cinema» στα 75 χρόνια από την Αντιφασιστική Νίκη των Λαών, αυτήν τη βδομάδα προβάλλεται το ντοκιμαντέρ «Η Μόσχα αντεπιτίθεται». Πρόκειται για την κινηματογράφηση της μάχης της Μόσχας, η οποία γυρίστηκε από Σοβιετικούς οπερατέρ που κλήθηκαν να καταγράψουν τα γεγονότα, από τον Οκτώβρη του 1941 μέχρι και το τέλος Δεκέμβρη του ’41. Ένα φιλμ γυρισμένο εξολοκλήρου στην πρώτη γραμμή. Πρόκειται για ένα συγκλονιστικό ντοκουμέντο με πολύτιμο υλικό από τα οδοφράγματα που έστησε ο σοβιετικός λαός στη Μόσχα, την παραγωγή των όπλων που χρησιμοποιήθηκαν, την προετοιμασία των στρατιωτών για τις μάχες, την απελευθέρωση των περιοχών πέριξ της Μόσχας και τη νικηφόρα προέλαση του Κόκκινου Στρατού. Περιέχει πλάνα από έδαφος και αέρα, από τις πρώτες γραμμές του τεράστιου μετώπου, εκεί όπου ο ναζιστικός στρατός ηττήθηκε, έχοντας πρώτα διαπράξει θηριωδίες στο σοβιετικό λαό. Κυρίαρχα είναι τα πλάνα από τις καταστροφές που διέπραξαν στο διάβα τους. Δεν σταμάτησαν μπροστά σε τίποτα. Βομβάρδισαν, έσφαξαν και βίασαν γυναίκες και παιδιά και λεηλάτησαν ακόμα και τα σπίτια – μουσεία των Τσέχοφ, Τσαϊκόφσκι και Τολστόι.
Το διάγγελμα του Στάλιν στην Κόκκινη Πλατεία είναι μια ξεχωριστή στιγμή του ντοκιμαντέρ. Πέρα από τις τεράστιες δυσκολίες που ούτε να φανταστούμε δεν μπορούμε, γνωρίζοντας τα σύγχρονα μέσα κινηματογράφησης και μοντάζ, γίνεται έκδηλη η προτεραιότητα που δόθηκε από τη σοβιετική εξουσία στον πολιτισμό και στην κινηματογράφηση των επικαίρων εν μέσω πολέμου. Τα κινηματογραφικά συνεργεία μάχονταν εξίσου δίπλα στον Κόκκινο Στρατό, αποτελούσαν αναπόσπαστο μέρος του.
Το ντοκιμαντέρ «Η Μόσχα αντεπιτίθεται» κέρδισε το πρώτο Οσκαρ (Καλύτερου Ντοκιμαντέρ) για τη Σοβιετική Ένωση το 1943, προβλήθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο και απέσπασε διθυραμβικές κριτικές, με ιδιαίτερη εκείνη των «Τάιμς της Νέας Υόρκης»: «Το να λέμε ότι η ταινία “Η Μόσχα αντεπιτίθεται” είναι απλά μια μεγάλη ταινία είναι πραγματικά ακατάλληλο κλισέ».
Τα λόγια του σκηνοθέτη της ταινίας Ι. Κοπάλιν είναι αποκαλυπτικά:
«Ήταν δύσκολες, αλλά ευτυχισμένες μέρες. Δύσκολες γιατί κάναμε μια ταινία σε μια πόλη πρώτης γραμμής. Το υπόγειο στούντιο έχει μετατραπεί σε διαμέρισμα όπου ζούσαμε σαν σε καταφύγιο. Τη νύχτα συζητούσαμε με τους οπερατέρ τη δουλειά για την επόμενη μέρα και το πρωί έβγαιναν μπροστά με τα μηχανήματα και γύριζαν το βράδυ με τα πλάνα. Η λήψη ήταν πολύ δύσκολη. Υπήρχαν παγετώνες με θερμοκρασία -30 βαθμών Κελσίου. Οι μηχανισμοί πάγωναν. Τα χέρια δεν μπορούσαν να ενεργήσουν. Υπήρχαν στιγμές που στο αυτοκίνητο που επέστρεφε από το μέτωπο έβαζαν το σώμα του νεκρού συντρόφου μας και του σπασμένου εξοπλισμού. Αλλά η γνώση ότι ο εχθρός απομακρύνεται από τη Μόσχα, καταρρίπτοντας το μύθο των ανίκητων ναζιστικών στρατών, μας έδωσε δύναμη.
Γνωρίζαμε ότι η ταινία θα πρέπει να ολοκληρωθεί το συντομότερο δυνατόν, ώστε οι άνθρωποι να δουν στην οθόνη τα αποτελέσματα των πρώτων νικών του στρατού μας. Επομένως, το γυρισμένο υλικό μεταφέρθηκε αμέσως στο εργαστήριο για επεξεργασία. Ολη τη μέρα και τη νύχτα στα κρύα δωμάτια επεξεργαζόμασταν τα πλάνα της ταινίας χωρίς να επιστρέψουμε στο καταφύγιο ακόμα και όταν εκτελούνταν αεροεπιδρομή… Στα τέλη Δεκέμβρη του 1941 το μοντάζ της ταινίας τελείωσε. Στη μεγάλη ψυχρή αίθουσα έκανε συναρπαστική είσοδο η “Πέμπτη Συμφωνία” του Τσαϊκόφσκι. Η λαμπερή ρωσική μελωδία έπαιζε ενώ στην οθόνη φαίνονταν κατεστραμμένες πόλεις, πτώματα και όλος ο δρόμος της υποχώρησης των φασιστών με εικόνες φοβερής βίας και βαρβαρότητας. Ακούγαμε μουσική, κοιτάζαμε την οθόνη και κλαίγαμε. Κλαίγαμε και για τους μουσικούς, που έπαιζαν με δυσκολία και παγωμένα χέρια».
«Η Μόσχα αντεπιτίθεται» θα προβάλλεται καθημερινά στις 19:30 εκτός Σαββάτου και «Η πτώση του Βερολίνου» από την Κυριακή έως την Τετάρτη στις 18:30 στο «Studio».
«Η Πτώση του Βερολίνου»
- Γιούλι Ράιζμαν & Γελισαβέτα Σβίλοβα (1945).
Ένα μεγάλο και ιδιαίτερα ενδιαφέρον αφιέρωμα εγκαινιάζεται αυτή τη βδομάδα και θα συνεχιστεί κατά τη διάρκεια της χρονιάς, με αφορμή την 75η επέτειο της Αντιφασιστικής Νίκης των Λαών, στο «Studio New Star Art Cinema». Στο αφιέρωμα αυτό θα έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε σπάνιες ταινίες και ντοκιμαντέρ που προβάλλονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα.
«Η Πτώση του Βερολίνου», που θα προβάλλεται καθημερινά εκτός Δευτέρας στις 20.00, είναι ένα αριστουργηματικό ντοκιμαντέρ που ακολουθεί τον Κόκκινο Στρατό στην πορεία του για την τελική μάχη του Βερολίνου. Το δύσκολο έργο της αφήγησης είναι διανθισμένο με χάρτες όπου φαίνεται η στρατηγική που χρησιμοποιήθηκε ώστε να περικυκλωθεί και να παραδοθεί το Βερολίνο. Υπάρχει πληθώρα πραγματικών λήψεων και αυθεντικού υλικού, ειδικά από τις τελευταίες βδομάδες της μάχης, τόσο σοβιετικής όσο και γερμανικής προέλευσης. Η κινηματογράφηση της μάχης ήταν πραγματικός άθλος, μια δεύτερη «μάχη» μέσα στην υπάρχουσα, αφού 40 διαφορετικοί οπερατέρ της πρώτης γραμμής των Σοβιετικών ακολουθούσαν με ακρίβεια το στράτευμα χρησιμοποιώντας κάθε δυνατό μέσο για την κινηματογράφηση, σε συνεννόηση με το πολιτικό τμήμα του στρατού, για την καλύτερη δυνατή κάλυψη της μάχης. Είναι πραγματικά δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς τι αποτελεί σημαντικότερο ντοκουμέντο από όσα βλέπει. Την κόκκινη σημαία να υψώνεται στο Ράιχσταγκ ή την παράδοση της Γερμανίας άνευ όρων; Οι σκηνοθέτες χρησιμοποιούν πλάνα από τη χιτλερική Γερμανία με μια πινελιά ειρωνείας, για να τονίσουν την αντιδιαστολή και τη σπουδαιότητα της μάχης για ολόκληρη την ανθρωπότητα.
Για τους βασικούς συντελεστές της ταινίας τα λόγια είναι περιττά. Πρόκειται για δύο θρύλους του σοβιετικού κινηματογράφου, αναγνωρισμένους και βραβευμένους για το έργο τους, τόσο στην ΕΣΣΔ όσο και στην παγκόσμια κινηματογραφική κοινότητα. Η ταινία απέσπασε το Βραβείο Καλύτερου Ντοκιμαντέρ στο Φεστιβάλ Καννών το 1946, όπως και βραβείο «Στάλιν», και παρουσιάστηκε στις ΗΠΑ με πολύ θετικές κριτικές.
- Από τον “Ριζοπσπάστη” της Πέμπτης 23 και 30/1/2020